کالایی شدن زن در شبکه‌های اجتماعی

سایت خبری تحلیلی صدای استان:

زهره عرب|دانشجوی دکتری علوم ارتباطات ؛ این روزها به واسطه گسترش اینترنت و رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر وب، شبکه‌های اجتماعی به ذائقه و نیازهای مردم سمت‌وسو می‌دهند و محتوای تولید شده در این فضا می‌تواند بر نگرش جامعه تاثیر زیادی داشته باشد، از جمله شاخص‌هایی را برای زن ایده‌آل تعیین و تبلیغ کند. امروزه محتوای تولید شده در رسانه‌ها، با استفاده از پوشش، آرایش و لحن کلام خاص، جامعه را به سمت نگاه ابزاری به زنان ترغیب کرده و همچنین زنان را به تمرکز بیش از حد معمول، به زیبایی و بدنشان سوق می‌دهد.

این موضوع به لحاظ کارکرد و نقش مهم زن در استحکام بنیان خانواده و فضای کار و همچنین عرصه‌های مختلف اجتماع اهمیت دارد و پرداختن به آن باعث می‌شود تولیدکنندگان و برنامه‌ریزان، نسبت به محتوا و خروجی رسانه‌ها حساسیت بیشتری به خرج دهند و مخاطبان رسانه‌های اجتماعی و مردم، با دیدگاه بازتر و حساسیت و دقت بیشتری دست به انتخاب برنامه‌ها بزنند.همزمان با رشد شبکه‌های اجتماعی و نیاز به کسب درآمد از آن، تهیه‌کنندگان و بازیگران این شبکه‌ها به دنبال راه‌هایی برای کسب درآمد بیشتر از طریق جلب توجه و جذب مخاطب بیشتر بودند که یکی از راه‌ها استفاده از جذابیت‌های بصری در تولید محتوا و ساخت برنامه‌ها بود.

پس از آن نیز استفاده از زنان و کودکان در این فضا رواج یافت تا مخاطبان بیشتری را جذب نمایند.امروز، شبکه‌های اجتماعی به عنوان جدیدترین راه‌های ارتباطی، جزئی از جامعه شبکه‌ای و اطلاعاتی و ابزاری مهم در تبلیغات محسوب می‌شوند که ادراک افراد را از اطلاعات جاری در اجتماع تغییر داده است. مباحثی همچون زن و ﺟﻨﺴﯿﺖ در شبکه‌های اجتماعی از موضوعات ﺟﻨﺠﺎلی اﺳﺖ که ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪان این شبکه‌ها ﺑﻪوﯾژه در کشورﻫﺎی شرقی که اﺳﺘﻔﺎده‌ اﺑﺰاری از زﻧﺎن با اصول و آموزه‌های دینی منافات دارد محل مناقشه است.

اجرای تبلیغات هدفمند از دیگر کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی است و با استفاده از این شبکه‌ها، نهادها و سازمان‌های مختلف و حتی افراد می‌توانند تبلیغات هدفمند را به کاربران خود نمایش دهند و در نتیجه بازدهی بالاتری از تبلیغات خود داشته باشند. یکی از غنی‌ترین حوزه‌های انواع بازنمایی رسانه‌ها به هویت‌های جنسی مربوط می‌شود. مباحث مبتنی بر جنسیت بر اینکه زنان بچه به دنیا بیاورند اصرار دارند. بنابراین باید در خانه مانده و بچه را بزرگ کنند. این یک امر طبیعی است و نظام اجتماعی قانونمند، نظم تحمیلی، قانون حفاظت از کودکان و… بر این امر تاکید می‌کنند.

برخی مفروضات مرتبط با این مسایل از طریق جریان رسانه‌ای منتشر شده و مواضع فمینیستی این جریانات را به چالش می‌کشند.بسیار مهم است که زنان با چه دیدگاه و رویکردی در مناسبات اجتماعی حضور و یا ظهور داشته باشند، امّا رفته رفته زنان از داشتن نقش‌های محوری در اداره‌ی امور محروم شده و تاثیر حضورشان در جامعه کمرنگ شده است، تا جایی که امروز در برخی عرصه‌ها عهده‌دار نقش‌های فرعی و مشاغل یا جایگاه‌های دست دوم و یا حتی دست چندم هستند.

با گسترش و نفوذ شبکه‌های اجتماعی و فراگیر شدن اینترنت در میان مردم، نقش زنان تنزل یافته و در تبلیغات و محتواهای تولیدی در شبکه‌های مجازی، زنان تبدیل به دستمایه‌ای برای جذاب‌تر کردن تبلیغات شده و از آنها مطابق با معیارهای زیبایی‌شناختی و ویژگی‌های تحمیلی جامعه مدرن به زن درباره چهره، بدن و پوشش او، استفاده ابزاری برای فروش بیشتر صورت گرفت.زنان در عصر جدید به عنوان نمادی از ظرافت، زیبایی و جذابیت، -با استانداردهای ایده‌آل القاء شده توسط رسانه‌های دنیا- به مثابه یک کالای مطلوب و ابزاری برای دستیابی به فروش بیشتر، جلب توجه و جذب مخاطب مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با بررسـی نحوه بازنمایی زن در رسانه‌ها، درمی‌یابیم که تبلیغات رسـانه‌هـا نه تنها به دنبال کاهش و یا حذف کلیشـه‌هـای جنسیتی نیستند، بلکه به بسط و گسـترش آنها کمک می‌کنند.از دیدگاه دیگر و با توجه به تغییرات جامعه امروز و تحولات رخ داده در جهان، آنچه می‌بینیم بازتابی از واقعیت جاری در جامعه بوده و متاسفانه تا حدود زیادی با خواست و انتظارات و مسائل روز تطابق دارد.

البته نگاه سودجویانه و منفعت‌طلب رسانه‌های بزرگ، مالکان کسب و کار و توجه‌طلبی کاربران شبکه‌های اجتماعی -به هر قیمت ممکن- باعث ایجاد چنین افکار قالبی در مورد زن شده است و همین افکار توانسته با به‌کارگیری شیوه‌های خاص در تصویر کردن زنان، جایگاه والای زن را تا حد یک کالای بی‌ارزش و مصرفی برای انجام تبلیغات و یا فروش محصول و جلب توجه، تنزل دهد.

با توجه به اینکه امروزه، شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند بخش عمده‌ای از نیاز مردم و جامعه را به رسانه‌های جریان اصلی (رسانه‌های گروهی بزرگ از جمله روزنامه‌ها) کم کنند، و قدرت زیادی نیز در آموزش و هدایت افکار عمومی، تغییر نگاه و ذائقه جامعه و عقاید مردم به دست آورده‌اند و از این طریق نگاه کالایی به زن را ترویج داده و مردم را نسبت به آن بی‌تفاوت و تا حد زیادی پذیرا کرده‌اند. تا جایی که شاهد هستیم در فضای مجازی، برای تبلیغات و جلب توجه مخاطب از زنان به عنوان ابزار تبلیغاتی و سوژه‌ای جهت جلب مخاطب استفاده شده است. در برخی موارد نیز نگاه جنسیتی و شی‌ءواره (به مثابه کالا) از زن صورت گرفته که موجب شده از زن به عنوان ابزار و کالا برای عرضه محتوا و دریافت بازدید و توجه استفاده شود.

نتایج نظرسنجی ایسپا در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد ۷۸٫۸ درصد از مردم ایران، استفاده از رسانه‌های اجتماعی را لازم و ضروری دانسته و نیمی از آن‌ها معتقدند این رسانه‌ها باعث تقویت روابط اجتماعی شده‌اند. یکی دیگر از نکات جالب توجه این نظرسنجی، عدم نگرانی بسیاری از افراد نسبت به فاش شدن اطلاعات شخصی‌شان در شبکه‌های اجتماعی است. در حال حاضر بیش از ۴۸ میلیون کاربر فعال در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، بنابراین با توجه به استفاده حداکثری افراد و عموم مردم از شبکه‌های اجتماعی، باید به حساسیت‌ها و مسائل مربوط به اقشار جامعه به خصوص زنان در این فضا توجه ویژه‌ای داشت.