سیاهبازی، سیاهپوستانِ ایرانی و یا سیاهپوستانی را که برای تفریح یا کار و تحصیل به ایران آمدهاند، آزار می دهد. این رسم برای آنها فرحبخش و یادآور خاطراتِ خوشِ کودکی نیست.
سایت خبری تحلیلی صدای استان:
عصرایران ؛ مهدی شمس ( پژوهشگر فلسفه هنر و دکتری فلسفه از دانشگاه وایکاتوری نیوزیلند) – «ارباب خودم سلام و علیکم، ارباب خودم اخماتو واکن، ارباب خودم بزبز قندی، ارباب خودم چرا نمیخندی؟»
این شعر یا ترانه یا کلمات موزون به گوش بیشتر ما آشنا میاید و حال و هوای عید نوروز را برایمان تداعی می کند. تا همین چند سال پیش هیچوقت به ذهنم نرسیده بود که این کلمات ممکن است برای کسی توهین آمیز باشد. هرچه باشد، در سنت روحوضی ما اشعاری زیادی از این قبیل موجود است که در شادیها و جشنها خوانده میشد و میشود.
برای مثال، «چایی از بهر شما دم بکنم یا نکنم؟ میخوای بکن و میخوای نکن، فوت قایم تو سماور بکنم یا نکنم؟ میخوای بکن و میخوای نکن» و یا «آی ترشی و وای ترشی، چقده شیرین و ترشی! ترشی خوبه یا لیته؟ البته لیته لیته!» این کلمات معنی خاصی ندارند و قرار هم نیست که داشته باشند. هدف آنها انتقال حس سرخوشی با قافیههایی آسان و کوچه بازاری است که مخاطب را سرگرم میکند. پس چه شده که اخیراً بعضی دربارۀ توهینآمیز بودن سیاهبازی صحبت میکنند؟
اولین بار که به طور جدّی به سیاهبازی فکر کردم وقتی بود که یکی از هنرمندانِ سیاهپوست کشورمان از بهرام بیضاییِ سفیدپوست انتقاد کرد که چرا در یکی از آثارش سیاهبازی راه انداخته است. اگر درست خاطرم باشد، آن هنرمند بوشهریِ افریقاییتبار توضیح داد که چگونه در کودکی حوالی عید نوروز در مدرسه مسخره و سیاه خطاب میشده است. اولین واکنش من تردید و انکار ادعای او بود.
از ویژگی های تراژیک تبعیض این است که تا وقتی که در کفۀ سبک ترازو نباشی، متوجه نمیشوی تبعیضی در جریان است. من هیچ نمیدانستم که سیاهبازی چه تأثیری روی هموطنان سیاهپوست ما میگذارد.
باید توجه کرد نمایش روحوضی و سیاهبازی دو چیز متفاوت هستند. همۀ نمایشهای روحوضی شخصیتی به اسم سیاه ندارند. سیاه کردنِ صورت توسط افراد غیرسیاهپوست، سابقۀ طولانی در کشورهای مخلتفی مانند ایران، آمریکا و هلند دارد. امروزه بسیاری سیاهبازی را عملی زننده و غیراخلاقی میدانند. خاطرم هست که همین چند سال پیش نخست وزیر کانادا به خاطر اینکه در یک مهمانی با تم «هزار و یک شب» در سال ۲۰۰۱ صورت خود را سیاه کرده بود، از عموم عذرخواهی کرد.