پای که در شهر دلوار می‌گذاری حال و هوای مبارزه را احساس می‌کنی، شهری که شاهد لحظه لحظه‌ی قیام دلیران تنگستان و جانفشانی این مبارزان جان بر کف در بحبوحه جنگ جهانی اول و تجاوز نیروهای انگلیس به جنوب کشور بوده است.
سایت خبری تحلیلی صدای استان:
زهره عرب
پای که در شهر دلوار می‌گذاری حال و هوای مبارزه را احساس می‌کنی، شهری که شاهد لحظه لحظه‌ی قیام دلیران تنگستان و جانفشانی این مبارزان جان بر کف در بحبوحه جنگ جهانی اول و تجاوز نیروهای انگلیس به جنوب کشور بوده است.
امّا در جنوب شرقی این شهر خانه‌ای قدیمی وجود دارد که قدمت آن به اواخر دوره قاجار برمی‌گردد. در این عمارت زیبا و دلنشین بوی خوش پیروزی بعد از جنگی طولانی و سخت به مشام می‌رسد. این خانه، خانه رئیس‌علی دلواری رهبر مبارزات ضداستعماری جنوب است.
بوشهر چهار بار مورد تهاجم بیگانگان قرار گرفته، یک بار توسط اعراب و سه بار توسط دولت انگلیس که هر بار مردم با فداکاری و شجاعت آن را از دست متجاوزین نجات داده‌اند. مبارزات و مقاومت‌های سردار جنوبی در برابر استعمارطلبی بریتانیا و دست‌درازی اشغالگران به تاریخ و جغرافیای این سرزمین زبانزد همگان است و جنوبی‌ها به شهامت و رشادت‌های فرزند این آب و خاک می‌بالند.
این خانه ارزشمند و تاریخی را بازماندگان رئیس‌علی دلواری، سردار مقاومت خطه جنوب کشور به سازمان میراث فرهنگی اهدا کرده‌اند تا به موزه تبدیل شود و همگان بتوانند از آن دیدن کنند و در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ و به شماره ۱۹۴۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
بهار ۱۲۹۴؛ شروع یک حماسه
سیدقاسم یاحسینی، نویسنده، مورخ و پژوهشگرِ بوشهری در مقاله‌ای با عنوان قهرمان نبرد دلوار می‌نویسد: «رئیس‌علی دلواری فرزند «زائرمحمد»، مبارز آزادی‌‌خواه و رهبر قیام جنوب، زاده‌ی سال ۱۲۶۱ خورشیدی در دلوار بود که با آغاز نهضت مشروطه‌خواهی، در سنین جوانی به یکی از پیشگامان مشروطیت در جنوب ایران و یکی از مهره‌های اصلی محافل انقلابی تبدیل شد.
با شروع جنگ جهانی اول در اروپا، رئیس‌علی دلواری که از حضور سیاسی، اقتصادی و نظامی انگلستان در خلیج‌فارس، جنوب ایران و بوشهر خشمگین بود، فرصت را برای جنگ چریکی و سازماندهی حملات منظم و مستمر پارتیزانی به نیروهای نظامی انگلیس در بوشهر مغتنم دید و از اواخر بهار سال ۱۲۹۴ شروع به حمله شبانه به مواضع نظامی انگلیسی‌ها کرد.
رئیس‌علی در خانه حاج سید محمدرضا کازرونی و زمان برنامه‌ریزی مقدمات جنگ، قرآن طلب کرد و برخواست و به قرآن تعظیم کرد و آن را با احترام پیش روی خود نهاد و رو به حاضرین گفت: «ای کلام‌الله گفتار مرا شاهد باش، من به تو سوگند یاد می‌کنم که اگر انگلیسی‌ها بخواهند بوشهر را تصرف کنند و به خاک وطن من تجاوز کنند در مقام مدافعه برآیم و تا آخرین قطره خون من بر زمین نریخته است، دست از جنگ و ستیز با آنان نکشم و اگر غیر از این رفتار کنم، در شمار منکرین و کافرین به تو باشم و خدا و رسول از من بیزار شوند.» که این سخن رئیس‌علی به «قسم‌نامه دلواری» معروف است.
انگلیسی‌ها که از حملات پارتیزانی تنگستانی‌ها و شخص رئیس‌علی دلواری حسابی خشمگین شده بودند، روز ۲۷ رمضان ۱۲۹۴ بوشهر را با چهار ناو جنگی به اشغال درآوردند و چند روز بعد برای یکسره کردن کار تنگستانی‌ها و رهبر جوان نظامی آنان، به روستای دلوار حمله کردند. جنگ سختی در گرفت و در کمال تعجب، چند ده تفنگچی تنگستانی و دشتی، بر نیروی دریایی انگلستان فائق آمدند و ده‌ها نفر نظامی و افسر انگلیسی را به خاک و خون کشیده و انگلستان را شکست دادند. نیروهای شکست‌خورده انگلیسی ناچار به عقب‌نشینی از دلوار به بوشهر شدند. «نبرد دلوار» نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران و جنگ جهانی اول به شمار می‌رود. از دوران جنگ‌های ۲۷ ساله ایران و روسیه تزاری، در زمان فتحعلی شاه قاجار، جنگ دلوار تنها نبردی است که نیروهای ایرانی در یک جنگ تمام عیار نظامی با یک کشور خارجی به پیروزی رسیده است.
انگلیسی‌ها که در نبرد رویاروی نظامی از تنگستانی‌ها و رئیس‌علی دلواری شکست خورده بودند، این بار با توسل به غدر و خیانت، با پرداخت پول به یکی از همراهان و همرزمان رئیس‌علی، او را تحریک و تشویق به کشتن وی کردند. این نفوذی خائن نیز شب هنگام و در تاریکی شب، رئیس‌علی را هدف گلوله قرار داد و به شهادت رساند.
خون رئیس‌علی، هنوز گرمابخش ایران و ایرانی است
شهادت رئیس‌علی در شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی هرگز در اراده مردم جنوب ایران خللی وارد نیاورد و دیگر رزمندگان و رهبرانی چون زایرخضرخان تنگستانی، شیخ‌حسین خان چاهکوتاهی، خالوحسین دشتی، رئیس‌عبدالحسن دشتی، غضنفرالسلطنه برازجانی و… چهار سال تمام جلو پیشروی و حرکت ستون نظامی انگلستان از بوشهر به شیراز را گرفتند و ضربات و صدمات سختی بر سیاست و ارتش بریتانیا در جنوب ایران وارد آوردند.
اگر چه رئیس‌علی دلواری در همان چند ماه اول شروع جنگ جهانی اول در ایران ترور شد، اما خون سرخ او، گرمابخش چهار سال دیگر نبرد خونین با انگلیسی‌ها شد، خونی که تا امروز، هنوز گرمابخش و الهام دهنده ایران و ایرانی است»
پیکر رئیس‌علی ابتدا در نزدیکی امامزاده‌ای در روستای «کله‌بند» (روستایی از توابع دلوار) دفن شد؛ اما پس از مدتی، به موجب وصیت خود رئیس‌علی، پیکرش را پس از انتقال به نجف اشرف، در جوار حرم علی بن ابی‌طالب(ع) در وادی‌السلام به خاک سپردند.
در سال ۱۳۸۹ شمسی و با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی سالروز شهادت رئیس‌علی دلواری «روز ملّی مبارزه با استعمار انگلیس» تعیین کرد و در تقویم رسمی کشور به همین نام نامگذاری شده است.
توپ‌های جنگی، زیر سایه نخل‌ها آرام گرفته‌اند
به درِ خانه رئیس‌علی که می‌رسی شکوه و جلال مبارزی که انگلیس را به زانو درآورد تو را مبهوت می‌کند. یک عمارت ۴ هزار متری که رئیس‌علی و همرزمانش در آن گرد هم آمده و نقشه ها و برنامه‌هایشان را مرور می‌کردند و تصمیمات مهمی را برای هدایت قیام جنوب اخذ می‌کردند، و البته بارها مورد شبیخون دشمنان و متجاوزان قرار گرفت.
خانه رئیس‌علی دلواری تنگستانی، سال ۱۲۸۶ با یک معماری خاص ساخته شده، و امروز به عنوان موزه مبارزه با استعمار اسناد و اشیای تاریخی مبارزه با انگلیس در آن حفظ و نگهداری می‌شود. حیاط وسیع، نخل‌های سایه گسترده و سر به آسمان افراشته، گل‌های کاغذی، پرچم‌های برافراشته، دیوارهای سفید، و سقف و پنجره‌های چوبی سنتی با شیشه‌های رنگی که زیبایی و شکوه خود را به رخ رهگذران می‌کشند. حیاط عمارتی که روزی پناهگاه و اقامتگاه رئیس‌علی بوده نخل‌های بلندی دارد که در ردیف‌های منظم به صف ایستاده‌اند، گویی آنان نیز ایستادگی را از رئیس‌علی آموخته‌اند. میانه و کناره‌های حیاط و دیوارهای خانه، با توپ‌های جنگی و کوزه‌های بزرگ قدیمی تزیین شده و عمارت به سبک همه خانه‌های قدیمی بندر بوشهر شامل اتاق‌های تودرتو با در و پنجره‌های چوبی زیبایی است که حس خوب آشنایی را در رگ‌هایت جاری می‌کند.
«سوگندنامه رئیس‌علی دلواری» کنار «بوشهر تحت اشغال بریتانیا»
این خانه تاریخی یادآور رشادت و شجاعت دلیران تنگستان و به خاک نشاندن استعمار انگلیس است. در ابتدای ورود به عمارت، اتاقی واقع شده که شاهد جلسات مهم رهبران قیام جنوب بوده است. حالا این اتاق میزبان تندیس بزرگمردانی چون «سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهر»، «رئیس‌علی دلواری»، «خالوحسین دشتی» «غلام‌شاه حیدر»، و «حیدر غلام» است؛ تندیس‌هایی که با حضور دو نگهبان، مهمانان موزه را به فضای آن دوره می‌برند؛ گویی رئیس‌علی هنوز هم نگران خاک وطن است که مبادا باز هم دشمنان در لباسی تازه، به آن طمع کنند.
در ادامه در راهروها و اتاق‌ها شرح حملات نیروهای اشغالگر به بوشهر و تنگستان در سال‌های مختلف و رویدادهای آن دوره که با حضور اشغالگران بریتانیایی در بوشهر رخ داده به ترتیب تاریخ وقوع دیده می‌شود. این رویدادنگاری شامل، تابلو، نوشته، نقشه، ماکت و عکس‌های مقاومت کم‌نظیر مردمان رشید و دلیر جنوب است که از ایثار و مبارزات ضداستعمار مردم بوشهر به رهبری رئیس‌علی دلواری مقابل نیروهای انگلیسی برای حفظ وطن حکایت دارد.
در این موزه تاریخی، از وسایل شخصی و لباس رزم، تا اسلحه‌ها، جنگ‌افزارها و تجهیزات مورد استفاده رئیس‌علی و همرزمانش نگهداری می‌شود و حتی نقشه‌های نقاط جنگی او و یارانش به نمایش گذاشته شده است. همچنین تمبرهای تاریخی مربوط به زمان اشغال بوشهر توسط بریتانیا ممهور به «بوشهر تحت اشغال بریتانیا»، اسناد و نامه‌های مرتبط با حمله انگلیسی‌ها، وصیت‌نامه و «سوگندنامه رئیس‌علی دلواری» که هر کدام گوشه‌ای از ایستادگی و مقاومت دلیرانه‌اش را روایت می‌کند.