تاریخچه یلدا به روایت آتشی و بارگاهی اعضای انجمن فرهنگسازان محیط زیست سبزاندیش دشتستان

پروانه پاپری – مسعود آتشی درباره شب یلدا بیان داشت : شب یلدا یا چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایران باستان است که مربوط به زمان آیین میترایی می‌باشد، آیین میترایی همان آیین مهرپرستی و خورشیدپرستی است که قبل از آیین زرتشت می‌باشد . در زمان باستان آخرین شب فصل پاییز که سی‌ام آذرماه بود را جشن می‌گرفتند که مصادف با انقلاب زمستان‌یان است. این انقلاب زمستانی با طلوع  خورشید در روز اول دی ماه شروع می‌شود و روز اول زمستان هم است که به آن خرم روز می‌گویند و خور هم گفته می‌شود که از خورشید می‌آید.

آتشی اضافه کرد : زمان شب یلدا از غروب آفتاب روز سی‌ام آذرماه تا طلوع آفتاب صبح یکم دی ماه است که نخستین روز زمستان می‌باشد در مورد یلدا و معنی آن اینگونه بگویم که یلدا برگرفته از یک واژه سریانی می‌باشد و به معنی زایش یعنی متولد شدن یا شب چله هم می‌گویند با آغاز زمستان دو چله داریم چله بزرگ از روز اول زمستان که همان خرم روز است تا ۴۰ روز بعد که دهم بهمن‌ماه می‌شود آغاز می‌شود و از ۱۱ بهمن تا ۲۰ روز بعد از آن که آخر بهمن ماه است چله کوچک نامیده می‌شود پس دو چله داریم چله بزرگ چهل روز و چله کوچک ۲۰ روز است که چله بزرگ و چله کوچک که جمعاً ۶۰ روز می‌شود.

وی ادامه داد : چله معنی خاصی ندارد و مخفف همان چهل روز است و در رابطه با خود دی ماه که بحثش را کردیم دی ماه به معنی دی یعنی (دادار)  به معنی آفریننده می‌باشد و یلدا هم آفریننده، میلاد و زایش است. شب یلدا و آیین شب یلدا چیزی حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد توسط داریوش اول وارد تقویم ایران شده و هنوز هم ادامه دارد. فلسفه شب یلدا از اینجا شروع می‌شود که مردم از همان زمان پی برده بودند که روز اول زمستان به تدریج روز طولانی‌تر می‌شود و شب‌ها کوتاهتر و یک جنگ بین روشنایی و تاریکی همیشه بوده است که در آن روز بر شب غلبه می‌کند و به طریقی روشنایی بر تاریکی پیروز می شود که مردم آن را جشن می گرفتند.

مسعود آتشی اظهار داشت : شب یلدا به خاطر آن یک دقیقه طولانی بودن شب نیست( شب زایش خورشید) به این دلیل جشن می‌گیرند خورشید یعنی متولد می‌شود و به تدریج روزها طولانی می‌شود و به همین علت شب یلدا را شب زایش خورشید می گفتند کریسمس مسیحیان هم ریشه در همین اعتقاد دارند که همان هم در فصل خودش که دی ماه می‌باشد به خاطر اینکه طول روز بیشتر از طول شب می‌شود جشن می‌گیرند و اول سال میلادی آنها می باشد در ایران باستان در شب یلدا آتش روشن می کردند و اعتقاد داشتند که تاریکی نماینده اهریمن و شیطان است در شب یلدا تاریکی اهریمنی بیشتر می‌شد مردم آن شب را یک شب نحس می دانستند و چون می خواستند این نحسی را از خودشان دور بکنند آتش روشن می کردند و رقص و آواز و پایکوبی می پرداختند تا بتوانند تاریکی و عاملان اهریمنی آن شب را نابود کرده و آن را فراری دهند همچین اعتقادی داشتند.جشن یلدا در برازجان و استان بوشهر قدمت چندانی ندارد از نیمه دوم دهه ۱۳۳۰ این جشن توسط سه گروه وارد فرهنگ دشتستان شد.

گروه اول : کارمندان غیربومی بودند که در دشتستان کار می‌کردند و اصالتاً اهل شهرهای دیگر بودند

گروه دوم : دانش آموزان و دانشجویانی که برای ادامه تحصیل به شهرهای دیگر رفته بودند و بعد از برگشت این مراسم را با خود آوردند و در این شهر گسترش دادند

 گروه سوم : در سال ۱۳۱۲ معروف به سال آزاری که تعداد زیادی از مردم  به خاطر قحطی به شهرها و استان‌های دیگر مهاجرت کردند و در آن شهرها مشغول به کار شدند و اوایل دهه چهل برگشتند که این مراسمات را از آنها یاد گرفته بودند.

محمدکریم بارگاهی عضو دیگر انجمن فرهنگسازان چنین ادامه داد: برج فلکی دی ماه، برج جدی است. نماد برج دی بزغاله نامیده می شود. عنصر این برج خاک است.

بارگاهی  بیان داشت : ابوریحان بیرونی می گوید به دی ماه  خوره ماه، خُره روز یا خوره روزه می گویند. دی ماه سردترین ماه سال می باشد، که درقدیم می گفتند زمین به خواب می رود وهرچه کشت کرده اید(قبل ازدی ماه) وهرچه کشت کنید(دی ماه) به کندی رشد می کنند، زیرا زمین سرد است و خاصیت رشد و نمو بسیار کم و کند می باشد تا چلّه گُتو(چله اول) به پایان رسد. همچنین درقدیم در دی ماه لباس و پوشش گرم و ضد سرما(سرماکُش) می پوشیدند وحتی برای حیواناتی مانند گاو، الاغ، اسب که موی کمتری دارند جل(پوشش) مناسب برتن این حیوانات خصوصاً شب ها می پوشاندند تا سرمای چلّه را براحتی تحمل کرده و سرما را احساس نکنند و این پوشش برتن حیوانات بود تا اوایل اسفند ماه که هوا رو به گرمی می رفت که درگفته قدیمیان محلی و روستایی  «جل گاوکِنون یا جل گاو کَندَن» نامیده می شود. که دیگر این پوشش را از روی حیوانات برمی داشتند و حتی خود مردم هم لباس های گرم وضد سرمای خود را از تن در میاوردند و کنار می گذاشتند.

وی ادامه داد : دردی ماه آتش شعله چاله بخاطر شدت سرما بیشتر روشن وگرما دهنده بود درقدیم می گفتند که از اول شب چلّه، روز به اندازه یک دانه ی جو ازطول زمان شب می دزد وبه خود اضافه می کند و زمان روزها افزایش وزمان شب ها کاهش می یابد. درقدیم درمورد چارچار می گفتند: چه بباره چه نباره، چارچار بهاره.

مسعود آتشی گفت: منظور از چارچار یا جشن سده چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک که جمعاً ۸ روز می شود به نام چارچار نامیده می‌شود( ۸ بهمن تا ۱۴ بهمن) که این هفته سردترین هفته سال است.

وی افزود : در رابطه با سفره یلدا یا شب چله و گذاشتن انار ، سیب سرخ ، هندوانه ،لبو و اینکه قرمزی رنگ آنها این گونه بگویم که تم قرمز این سفره ریشه در همان آیین میترایی دارد چون رنگ قرمز نماد نور خورشید بوده است برای نیاکان ما قابل احترام بوده که این رنگ را گرامی می داشتند و در حال حاضر بر اساس همان اعتقادات تم اصلی شب یلدا رنگش قرمز می باشد در قدیم  آجیل در کنار میوه های شب یلدا جای خودش را داشت و مردم دور سفره می‌نشستند و شاهنامه خوانی می‌کردند و تفأل به حافظ می زدند و فال می گرفتند هر کسی هر هنری داشت.

آتشی اضافه کرد : آیین یلدا که از اواسط دهه ۱۳۳۰ وارد فرهنگ ما شد تا سال ۱۳۵۷ هر سال با شکوه برگزار می شد ولی از زمان جنگ و پیش آمدن بحث جبهه و جنگ کم کم به فراموشی سپرده شد و کمرنگ و کم رنگ تر می‌شد تا اینکه از سال ۱۳۷۰ بار دیگر این آیین حال و هوای بهتری به خود گرفت  و از آن موقع تا الان همچنان ادامه دارد که سال به سال به یادماندنی تر برگزار میگردد .